Kapadokya'da UNESCO Dünya Kültür Mirası:
- Mustafa Sari
- 1 Haz
- 5 dakikada okunur
Güncelleme tarihi: 21 Haz
Göreme Açık Hava Müzesi
Her defasında ilk kez görüyormuşum gibi heyecanlanır ve doğaya hayranlıkla bakarım
Birkaç yıl önce arabamızla Aydın’dan Kayseri’ye gidiyorduk. Nevşehir’den sonra Avanos ve Ürgüp’e yaklaşırken yörede peri bacaları görülmeye başlamıştı. Yanımdaki eşim ‘’Yaklaşık elli yıldır ben bu coğrafyanın geliniyim. Her defasında ilk kez görüyormuşum gibi heyecanlanır ve doğaya hayranlıkla bakarım’’ demişti. Kapadokya işte böyle bir yer. Benim köyümün de (Başdere) yer aldığı bu bölgede yer almaktadır.
Kapadokya; güzel atlar diyarı anlamına gelmekte olup eski Farsça Katpatuka, elence Kappadokya sözcüklerinden türemiştir.
Günümüzden milyonlarca yıl önce Erciyes, Hasandağı ve Göllüdağ ‘ın püskürttüğü lav ve küllerin oluşturduğu yumuşak tabakaları/katmanların yağış ve rüzgar gibi doğal etkenlerle aşınması sonucu gelişen peribacası oluşumlarıyla tanınan bir coğrafya olan Kapadokya, Hitit, Pers, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı gibi uygarlıklara ev sahipliği yapmıştır. Nevşehir ili merkez olmak üzere Aksaray, Kayseri ve Niğde illerine uzanan toprakları kapsar.
Kapadokya bölgesi doğa ve tarihin bütünleştiği yerdir. Yüzyıllar boyu coğrafik olaylar peribacalarını oluştururken insanlar da bunların ve kayaların içlerinde evler, barınaklar, manastırlar, şapeller, kiliseler yapmışlar. Bazı kiliselerde dinsel motifli freskler var. Bu nitelikleri yüzünden Kapadokya dünya çapında turistlerin yoğun ilgisini çekmektedir. Bölgenin balonlarla gezilmesi ise ayrı bir güzelliktir.
Tarih boyunca insanoğlu din ve ırk bağnazlığından çok çekmiştir. Çünkü, savaşların çoğu bu yüzden çıkmış, milyonlarca insan canından olmuştur. İstanbul’daki 6-7 1955 eylül olaylarından sonra yöremizdeki Rum ve Ermeni kökenli insanlar köylerinden göç etmek zorunda kalmıştır. Kayseri Lisesi orta kısmında okurken sınıfımızda Ermeni kökenli iki arkadaşımız da gelişmelerden payını almıştır. Adları Kaya Dide ve Vartuvar Özmen olan bu arkadaş ile bizler arasında hiçbir sorun yaşanmamıştı
Çocukluğumda annem Maccan, Mavurcan köylerine eşekle gider ve bir tür değiş tokuş yöntemiyle alışveriş yapardı.
Bundan birkaç yıl önce Kayseri’de ortak bir arkadaş aracılığı ile Kayseri Lisesinden mezun mühendis bir Ermeni (O.A.) ile tanıştım. Konuşma sırasında onun, Mimar Sinan’ın da doğum yeri olan Kayseri merkeze bağlı Ağırnas’ta doğduğunu bilinen gelişmeler üzerine ailecek İstanbul’a göçtüğünü öğrendim. Bir aralık ben az önce adı geçen arkadaşlarımdan söz edince, bana dönerek ‘’Hocam; İstanbul’a dönünce bu arkadaşlarınızı hakkında bilgi edinirsem size bildireceğim’’ dedi. Karşılıklı telefon numaralarımızı alarak ayrıldık. Çok geçmeden beni telefonla arayarak şöyle bir bilgi verdi: "Hocam, bu sınıf arkadaşlarınızdan Vartuvar’ın Amerika’ya, Kaya’nın ise Kanada’ya gittiklerini öğrendim. Kanada’ya gidenle bilgi alamadım. Amerika’ya gidenin telefonunu buldum ve onunla konuştum." ABD’ye gidenin telefon numarasını bana verdi. Benimkini de ona vermiş. Çok geçmeden sonra Whatsapp üzerinden konuştuk. Ben ona ‘Vartuvar, dilimizi unutmamışsın’ deyince o da ‘Mustafa, evimizde annemle Türkçe konuşuyoruz. Ben diş hekimi olarak burada çalışıyorum’’ diye karşılık verdi. Hala mesajlarla birbirimizin dini bayramlarını karşılıklı olarak kutluyoruz.
Ürgüp köylerinde göçten önce çok sayıda Rum ve Ermeni kökenli vatandaşlar vardı. Genellikle, çoğunluğunu Ermenilerin oluşturduğu köylerin adları an (Maccan, Mavurcan vb), Rumlarınki ise os (Sinasos vb) ile sonlanırdı. Türkler bu insanlarla barış içinde yaşıyorlardı. Onlar gittiler ama geride özgün mimari eserler bırakarak...
Çocukluğumda annem Maccan, Mavurcan köylerine eşekle gider ve bir tür değiş tokuş yöntemiyle alışveriş yapardı. Hali ve el işlerinde becerikli olan annem giderken kendinin dokuduğu kilimler ile yörede beğenilen kuru fasulye ve nohut götürür, gelirken de rengarenk kumaşlar getirirdi. O günleri ve bölgeyi özlüyorum. Kapadokya büyülü bir yöre. Peri bacalan, antik kiliselen ve yeraltı şehirleri lle dünya çapında görülesi yerlerden biri. Bu köylerden farklı özellikleri nedeniyle ikisi üzerinde durmak istiyorum.
Göreme (Maccan)
Nevşehir’e 10 km uzaklıkta, Ürgüp ile Avanos ilçeleri arasında bir beldedir. Bizans döneminde Hıristiyan toplumu için önemli bir yerleşim yeri olmuştur. Özellikle 7. ve 13. Yüzyıllar arasında baskılardan dolayı bölgeye yerleşen Hıristiyanlar sayesinde önemli bir merkez haline gelmiştir. Belde; 2 km doğusunda bulunan ve 6 Aralık 1985 tarihinden bu yana ‘doğal ve kültürel varlık’ olarak UNESCO’nun Dünya Mirası Listesi’nde yer alan Göreme Açık Hava Müzesi ile ayrı bir önem kazanmıştır. Müze, Göreme-Ortahisar yolunun batısında, kasabanın yaklaşık 2 kilometre doğusunda yer almaktadır. Bu alan bir kaya yerleşimi olarak kullanılmıştır.
Bir vadi oluşturan alanda, kaya blokların içinde manastırlar, kiliseler, şapeller (kiliseden daha küçük ibadet yeri), yemekhaneler ve oturma mekânları oyulmuş. Manastır eğitim sisteminin burada başlatıldığı daha geç tarihlerde de Soğanlı ve Ihlara’da sürdürüldüğü kabul edilmektedir.
Bizans Dönemi Mimarisi ile yapılmış olan Kızlar ve Erkekler Manastırları, şapeller ile Aziz Basil Kilisesi, Elmalı Kilise, Azize Barbara Kilisesi, Yılanlı Kilise, Malta Haçlı Kilise, Azize Catherine Kilisesi, Karanlık Kilise, Çarıklı Kilise ve Tokalı Kilise dini yapılar olarak müzede bulunmaktadır. Barbara Kilisesi, Yılanlı Kilise, Karanlık Kilise, Çarıklı Kilise ve Tokalı Kilise gezilebiliyor.
Canlı freskleriyle diğer kiliselerden ayrılan karanlık kilise 11. yüzyıl sonu ile 12. yüzyıl başına tarihleniyor. Narteks (kilisenin ana mekanına açılan giriş bölümü) kısmındaki küçük bir pencereden çok az ışık alması nedeniyle “Karanlık Kilise” diye adlandırılmış. Ancak ışık görmemesi fresklerdeki renklerin canlı kalmasını sağlamıştır. Kilise ve narteks, İncil ve Hz. İsa çemberini içeren zengin süslemelere sahip. Özel giriş izniyle gezilebiliyor. Bu kilisedeki İsa tasvirli freskler ‘tarihsel belge’ olarak kabul edilmektedir.
Ne yazık ki Göreme’deki kiliselerin iç yüzünde bulunan resimler geçmiş yıllarda bir ölçüde tahrip edilmiştir. Aşağıdaki video size Göreme ve yakın çevresini tanıtacaktır. Lütfen zaman ayırıp izleyin.
Mustafapaşa (Sinasos):
Dünya Turizm Örgütü tarafından geçtiğimiz yıllarda “En İyi Turizm Köyü” olarak seçilen bir beldedir. Restorasyon uzmanı mimar Aslı Özbay beldeyi ‘Uyuyan Güzel’ olarak nitelendirmiştir. Kapadokya’da, Ürgüp’ün 6 km güneyinde, çevrenin en az bozulmuş dokularından biri yer alıyor. Bu etkileyici yerleşim belki de az bilindiği için bugüne korunarak gelebildi.
Antik dönemlerde adı Sinasos olan Mustafapaşa’da halkın ¾ kadarı Rum, ¼ kadarı ise Türk kökenli idi. Hristiyanlar, yöreye özgü kesme taş işçiliği ile pek çok ibadethane (kilise ve şapeller) ile 700 kadar konak bırakmışlar.
Tipik bir müze-kent görünümünde olan beldede Aziz George, Aziz Vasilios ve Aziz Stefanos Kiliseleri ve Aziz Basil Şapeli öne çıkıyor. Aynı zamanda bu ilginç beldede Hristiyan ve Selçuk yapı işçiliğinin özgün örnekleri de görülmektedir. Beldenin konut dokusu, hem üstün işçilik ve detay kalitesi, hem de çevreye ve iklime uyumlu yapılaşmasıyla eşsiz bir mimari zenginlik sunuyor. Özgün mimarili eserler Rum, Laz, Ermeni, Süryani ve Müslüman taş ustaları tarafından yapılmıştır
Bölgede Yunanistan ile yapılan karşılıklı nüfus değişim anlaşması (1923-1930) ile Rumlar Yunanistan’a, Yunanistan’daki Türkler bölgeye göçmüşler. Bu karşılıklı göç bölge insanları için önemli kilometre taşlarından biri olmuştur. Cemaat kiliselerinden Aziz Konstantin ve Helena Kilisesi (1829), bugün de köy meydanının en önemli öğelerinden biri olmayı başarmıştır.
Ne yazık ki Rumlardan kalan özgün mimarili yapıların çoğu korunamamıştır. Bununla birlikte beldenin eski özgün dokusu özenle çekilmiş fotoğraflarıyla şu kitapla belgelenmiştir: Archelaos, I., 1924, Sinasos of Cappadocia, Athens.
Belde belediyesi tarafından 2000 yılından sonra Yunanistan ile ilişki kurarak Yunanistan’a göç etmiş olan rum hemşehrilerinden yaşayan çocukları/torunları beldeye çağırılmaktadır. Hemen her yıl çağrı doğrultusunda Sinasos’a gelenler olmakta.
Yukarıdaki videoları izleyerek iki beldeyi bir ölçüde tanımış olacaksınız. Aşağıdaki uzun videoyu izlerseniz balonla bütün Kapadokya bölgesini havadan görmüş, ardından da açıklamalı olarak Göreme Açık Hava Müzesinde yer alan manastır, kilise ve şapel gibi özgün yerleri gezmiş olacaksınız. Zaman ayırırsanız değdiğini göreceksiniz.
Son Söz: Yıllar önce abonesi olduğum ‘Das Beste aus Reader’s Digest’ dergisinde bir yazı okumuştum. Yazıda başta Karanlık Kilise olmak üzere Göreme’deki kiliselerin içinde yer alan ve insanlarımız tarafından tahrip edilen resimlerin Unesco desteğiyle bizantinist ressamlar tarafından özgünleri doğrultusunda, ziyaretçilere kapatılarak, onarıldığını okumuştum.
‘Doğal ve kültürel varlık’ olarak UNESCO’nun Dünya Mirası Listesi’nde yer alan resimlerin bozulması ülkemiz insanının bir ayıbıdır. Eğitimle bu açığın kapatılması gerekir. Ders kitaplarında ‘Güzel Sanatlar’ konusu seçmeli değil zorunlu olarak okutulmalı. Böylece insanlarımız güzel sanatları sevmeyi ve sanat eserlerini korumayı öğrenmelidir.
Fotoğraflar
Hans-Wolfgang Hawerkamp, Ayşe Yorgancılar, Hüseyin Taşkın, Dan Mirica, Juan Luis Duran, Linda Wride, Sandep Mathur, Barış Sarı
Bilgiyle anı sade, tertemiz bir dille harmanlanmış. Keyifle okudum. Telekkür ederim. Saygılarımla
Saygıdeğer hocam yine duygu ve bilgi dolu güzel bir yazı olmuş, görseller de ayrı bir harika. Yazılarınızın bir bilgisel olmasının yanı sıra duygu ve nostalji dolu olması bence onları daha anlamlı ve daha güzel kılıyor. Emeklerinize sağlık. Selamlar, saygılar.