Atatürk ve Time Dergisi

Karanlıkta Akan Bir Yıldız: Mustafa Kemal Atatürk

¨Karanlıkta Akan Bir Yıldız: Mustafa Kemal Atatürk¨ Sergisinden

‘’Atatürk, hür ve müstakil bir Türkiye bıraktı’’  De Gaulle

Yabancı Kaynaklara Göre Atatürk

Atatürk, pek çok ulusal ve uluslararası tarihçi, komutan, devlet adamı ve yazar tarafından çeşitli yönleriyle ele alınmış ve değerlendirilmiştir. Bunlardan dünyaca ünlü kimi devlet adamlarının O’nunla ilgili görüşleri şöyle:

¨ Atatürk, hür ve müstakil bir Türkiye bıraktı ¨  De Gaulle

¨ Asker-devlet adamı, çağımızın en büyük liderlerinden biri idi ¨  J.F. Kennedy

¨ Atatürk, Avrupa'nın en kıymetli devlet adamıdır ¨ General McAthur

¨ Savaşta Türkiye'yi kurtaran, savaştan sonra da Türk Ulusunu yeniden dirilten Atatürk'ün ölümü, yalnız yurdu için değil, Avrupa için de en büyük kayıptır. Her sınıf halkın O'nun ardından döktükleri içten gözyaşları bu büyük kahramana ve modern Türkiye'nin Ata'sına layık bir tezahürden başka bir şey değildir. ¨. Winston Churchill

¨ Kemal Atatürk için daimî bir anıt tesisi münasebetiyle Türkiye'ye tebriklerimi arz ile gurur duyuyorum. O'nun gösterdiği yolda yürüyen büyük ulusunuz çok önemli başarılar elde etmiştir. Türk birliğinin ve ilerleyişinin mimarı Atatürk'ün hatırasını anmak için yapılan bu tören, dünyanın her tarafından hür insanlara ilham kaynağı olmuş bir zata çok yerinde bir saygıdır¨. Eleftherios Venizelos

¨Atatürk, bir yıldızdı, kaydı ve ülkesine düştü. Ölümünden sonra bile ülkesini yöneten tek liderdir¨ Fidel Castro

¨Öyle bir an düşünün ki, Batı Dünyamızda Reform, Rönesans, 12.yüzyıl sonunun bilimsel ve kültürel devrimi ve endüstri devrimlerinin hepsi bir insan hayatının içine yığılmış olsun; ve bunlar kanunla mecburî kılınsın. İşte Atatürk, 1920 ile 1930 arasında, bu kadar kısa bir süre içinde ve hiçbir ülkede uygulanmamış en devrimci bir programı gerçekleştirdi. Gelmiş geçmiş en büyük tarihçiler arasında yer alan ve Türk düşmanı olarak bilinen İngiliz tarihçi Ord.Prof. Arnold Toynbee 

Atatürk'ün az bilinen fotoğraflarından

Atatürk ve Time Dergisi

Dünyanın en çok okunan haber ve politika dergisi olarak kabul edilen Time, ünlü ve/veya başarılı insanlar aracılığıyla haberleri okuyucuya anlatmayı ilkelerinden biri olarak kabul etmektedir. Dergiye göre kapak öylesine etkili olmalı ki okuyucuda daha ayrıntılı okuma ilgisi uyandırsın. Böylece okuyucular derginin tarihi boyunca ön kapakta yer alan pek çok önemli insanla tanışmış olacaktır.

Mustafa Kemal Atatürk, Kurtuluş Savaşı’ndan sonra dünyanın en başarılı liderlerinden biri olarak görülmekteydi. Bu yüzden Time, Atatürk’ün resmini (aşağıda) daha 24 Mart 1923 tarihli olan dördüncü sayısında kapağına taşımıştır. Bu resmin ve fotoğrafının ilginç birer öyküsü vardır: Resim, Time dergisinin kapağı için ünlü grafiker Gordon Stevenson tarafından, tatlı gülümsemesiyle bir karakalem çalışması olarak çizilmiştir.

24 Mart 1923 tarihli, Sayı 4

Bu resmin ve fotoğrafının ilginç birer öyküsü vardır: Resim, Time dergisinin kapağı için ünlü grafiker Gordon Stevenson tarafından, tatlı gülümsemesiyle bir karakalem çalışması olarak çizilmiştir.

Resme kaynak olan fotoğraf ise (aşağıda), İzmit’te Atatürk’ün Halide Edip Adıvar ile sohbeti sırasında Esat Nedim* tarafından çekilmişti. Atatürk o sırada ‘’kadınlara seçme ve seçilme hakkı’’ verilmesi konusunu müjdeler gibi anlatıyordu. Henüz erken bir tarih olmasına rağmen Cumhuriyet’in kurucusu, kadın haklarıyla ilgili devrim niteliğinde yenilikler yapacağının sinyalini vermişti. Mustafa Kemal Atatürk, Kurtuluş Savaşı’ndan sonra yaptığı böyle köklü ve cesur adımlarıyla da uluslararası basında kendisinden bahsettiriyordu. O dönemde Time dergisi, Atatürk’ü kapağına taşıdığı resmi dışında şu övücü sözlerle okurlarına tanıtmıştır:

Halide Edip Adıvar ile sohbeti

Mustafa Kemal Paşa; ‘Türk nerede kendisinin efendisidir?’ deyimine, her zamanki ‘cehennemde’ yanıtının yerine, ‘Türkiye’de’ yanıtını vererek bu sözün aksini ispat etti. O hiç şüphesiz modern tarihin en büyük isimlerinden biridir. Ve şimdi Türkiye’nin kazandıklarına sahip çıkmaya azimli olarak Batı’nın gizli güçlerine karşı duruyor.

‘’Mustafa Kemal Atatürk, büyük devlet adamı, büyük komutan, eşsiz bir eğitimci, çağdaşlığın, bilimselliğin, aydınlığın ve gelişmenin öncüsü önder bir liderdi. Milleti uğruna yaptığı her mücadeleden zaferle çıktı. Türkiye Cumhuriyet’inin Kurucusu ve ilk Cumhurbaşkanı Atatürk, yaptıklarıyla, konuşmalarıyla ve davranışlarıyla sadece Türk milletine değil tüm dünya milletlerine örnek oldu’’.

‘’Osmanlı İmparatorluğu’nun küllerinden daha sonra Atatürk olarak tanınan asker Mustafa Kemal Atatürk, modern Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu babası olarak çıktı. Atatürk’ün laik reformları ve otoriter çizgisi on yıllar boyunca Ortadoğu’da yankı uyandıracak bir efsane bıraktı’’.

‘’O, bugün Türkiye’yi özgürlüğüne kavuşturan biri. O, halkını, yabancı güçlerin boyunduruğundaki bu bataktan kurtardı. Onların özündeki niteliklerini fark etmelerini sağladı ve onlara bağımsızlık düşüncesi ve hareketini getirdi’’.

Mustafa Kemal Paşa’nın bu sevimli portresi o kadar çok sevilip benimsendi ki tüm dünyada sayısız defa çoğaltılıp kullanıldı. Özellikle bu sayısı birçok koleksiyonerin envanterinde yerini aldı. Bazı müzeler dergiyi ve sayfalarını vitrinlerine koymayı ihmal etmedi.

Türkiye için gerek Birinci Dünya Savaşı gerekse Kurtuluş Savaşları bir ölüm kalım savaşları idi. Bu savaşlara ilişkin elde askeri raporlar, belgeler, mektuplar, telgraflar, toplantı tutanakları, resmi yazışmalar ve fotoğraflar gibi pek çok değerli belge vardı. Atatürk’e göre, bunların ileride uzman olmayan kişiler tarafından subjektif gözle ve  yanlı değil, uzmanlar kişiler tarafından objektif gözle ve doğru yorumlanması gerekti. Yaşamının önemli bir kısmı savaş alanlarında geçen Atatürk, içinde bulunduğu tüm savaşlarla ilgili yabancı haber kaynaklarının tarafsız olmadığını fark etmişti. Kısaca, bu büyük olaylar, resimleri ile birlikte doğru olarak yorumlanmalıydı. Bu düşünceyle Atatürk önce Anadolu Ajansının kurulmasını sağladı (1920). Bununla da yetinmeyip bir gün yaverini yanına çağırdı ve savaş cephesinde her zaman yanında olacak bir fotoğrafçı bulunmasını istedi. İşte o meşhur fotoğrafı çeken Asteğmen Esat Nedim* bu şekilde görevlendirildi. Henüz 23 yaşında olan genç fotoğrafçı o günden sonra her zaman Mustafa Kemal’in yanında oldu. 

Esat Nedim tarafında çekilen fotoğraf

Time dergisine ikinci kez kapak oldu

Time dergisi 21 Şubat 1927 tarihinde Atatürk’ü ikinci kez kapağına taşıdı. Dergi kapağında kullanılan fotoğrafın da hüzünlü bir öyküsü vardı:

Mustafa Kemal Atatürk, büyük zaferin ikinci yılında Dumlupınar’daki savaş meydanına gitti. Gezerken, bir yandan burada kazanılan büyük zaferin gururunu, bir yandan da bir yıl önce burada kanlı çarpışmalarda yitirdiği silah arkadaşlarının üzüntüsünü yaşıyordu. İki yıl önce Dumlupınar savaş alanında dolaşırken bedeni yarısına kadar toprağa gömülmüş bir askerin eliyle bayrak sancağını tutmaya çalıştığını görmüş ve derinden üzülmüştü. Kimliği ve künyesi bulunamayan bu asker “Meçhul Asker” olarak adlandırılmıştı. Atatürk, savaştan sonra Meçhul Asker anısına bir abide (aşağıda) yapılmasını emretti.

Dumlupınar, Meçhul Asker Anıtı

Atatürk’ün cepheyi gezerken düşüncelere daldığı bir sırada, yanında bulunan fotoğrafçı Esat Nedim* deklanşörüne bastı. Üç sene sonra Time dergisine kapak olan bu fotoğraf, işte böyle bir ortamda çekilmişti. Gazi Mustafa Kemal’in “en sevdiğim fotoğrafım” dediği bu fotoğraf 21 Şubat 1927 günü Times dergisine kapak olan fotoğraftır. Bu fotoğrafın Time muhabirlerinin eline nasıl geçtiği bilinmiyor.

Başkomutanlık Meydan Savaşıyla kazanılan zaferin ikinci yıldönümünde, 30 Ağustos 1924'te, Mustafa Kemal, Dumlupınar'da Meçhûl Asker Anıtı'nın temel atma töreninde, şu ünlü konuşmayı yapmıştı. Konuşma için aşağıdaki dökümanı indirebilirsiniz

Dumlupınar Meçhul Asker Anıtı Konuşması.pdf

PDF dosyasını indir • 63KB

________________________________________________________________________________

*Esat Nedim’in Türk tarihinde özel bir yeri vardır. Çünkü o, tüm Kurtuluş Savaşımızı fotoğraflarla belgeleyen isim. 9 Ocak 1897 yılında İstanbul’da doğan Nedim, muallim mektebinden mezun olduktan sonra askeriyede telsiz zabiti olarak çalışmaya başladı. Kısa bir süre sonra ise Başkumandanlık Fotoğraf Zabitliğine geçti. Esat Nedim Kurtuluş Savaşı fotoğraflarının tamamını 10 x 15 Reflex makinesiyle çekmişti. Mustafa Kemal Atatürk’ün isteğiyle hem cephede hem de Ankara’da görev yapan Nedim, uzun yıllar Atatürk’ün yanından ayrılmadı. Hatta bugün tarih kitaplarında gördüğümüz hemen hemen tüm fotoğraflar onun objektifinden çıkmıştı.

Time Dergisi 21 Şubat 1927 tarihli sayısı

Time dergisi 2013 yılında Türkiye Cumhuriyeti’nin 90. Kuruluş yıl dönümünü kutlarken de Atatürk’ü Vizyonun Yüzü yazılı fotoğrafıyla andı. ‘’Modern Tarih Hakkında Bilmeniz Gereken Her Şey” başlığıyla geçmişten bugüne 90 isim seçti. Bu listede ilk sıra Mustafa Kemal Atatürk’ün oldu. Dergi Atatürk için “Daha sonra Atatürk ismini alan Mustafa Kemal Paşa, Osmanlı İmparatorluğu’nun küllerinden modern Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu babası olarak ortaya çıktı” ifadesini kullandı. Bu listede Charlie Chaplin, Benito Mussolini, Mahatma Ghandi, Joseph Stalin, Adolf Hitler, Kraliçe II. Elizabeth, Fidel Castro, John F. Kennedy ve Papa II. John Paul gibi isimlere de yer verdi.

Aşağıdaki galeride Atatürk'ün az rastlanan bazı fotoğraflarını da paylaşmak istedim.

Teşekkür: 

‘’penceremden’’ blog sayfamda estetik logo geliştiren Yüksek Mimar Melike Çalışkan’a ve yazılarımı, sayfa mizanpajını da yaparak, yayıma hazırlayan oğlum Yüksek Mühendis Barış Sarı’ya teşekkür ediyorum.